Aan de ontwikkeling van de scenario’s is een uitgebreid traject voorafgegaan. Van De Bunt Adviseurs heeft in tien interactieve bijeenkomsten input van in totaal 150 deelnemers verzameld. Een korte toelichting op de methodiek.

De toekomst is niet exact te voorspellen. Het extrapoleren van huidige trends en ontwikkelingen naar de toekomst geeft per definitie verkeerde voorspellingen. Scenarioplanning biedt hiervoor een alternatief, want het vormt een verkenning van verschillende hypothetische omstandigheden in de toekomst. Door trends in kaart te brengen wordt duidelijk in welke context de sector in 2025 zou kunnen opereren. De scenario’s schetsen zo de ‘hoeken van het speelveld’.

Scenariostudies geven altijd meer dan één beeld van de toekomst. Die beelden helpen om het eigen voorstellingsvermogen op te rekken en je voor te bereiden op mogelijke verrassingen in de toekomst. Scenario’s kunnen confronterend zijn, maar bovenal bieden ze inspiratie en nieuwe inzichten. Zo kan het onderzoek de basis vormen voor een gefundeerd gesprek over kansen, bedreigingen, opties en risico’s voor de Nederlandse journalistiek.

Scenariomethodiek

Het onderzoek maakt gebruik van de scenariomethodiek die ontwikkeld is door Shell en Global Business Network. Tijdens tien bijeenkomsten met in totaal 150 deelnemers van binnen en buiten de sector is input voor de scenario’s verzameld. De NOS, RTL Nieuws, branchevereniging NDP Nieuwsmedia, journalistenvakbond NVJ en het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek nemen samen zitting in een stuurgroep die het onderzoeksproces bewaakt.

Shell’s methodiek

Multinational Shell maakt al decennialang gebruik van scenarioplanning om de bedrijfsstrategie vorm te geven. Harvard Business Review analyseerde hoe scenario’s het bedrijf helpen om te gaan met een onzekere toekomst.

Lees meer

De eerste stap in dit traject is het inventariseren van de belangrijkste vragen over de toekomst van de journalistiek. Wat zijn de toekomstvragen waar de hoofdredacteuren, vakbonden, journalisten en beleidsmakers een antwoord op willen? Na deze ‘grote vragen bijeenkomst’ volgt het indexeren van alle relevante ontwikkelingen. Welke (mogelijke) trends op sociaal, technologisch, economisch, ecologisch en politiek vlak kunnen invloed hebben op het journalistieke landschap in 2025? Dit varieert van grotere bandbreedte waardoor videostreaming eenvoudiger wordt, tot een dalend maatschappelijk vertrouwen in de overheid, wat gevolgen kan hebben voor de toekomst van de publieke omroep. Deze trends worden aangedragen tijdens ‘trendbijeenkomsten’ met deskundigen van binnen en buiten de sector.

Van trends naar scenario’s

De enorme lijst trends die dit oplevert wordt geclusterd en verdeeld in zekere trends, waar alle deelnemers het over eens zijn, en onzekere trends, waarbij discussie is over of ze wel of niet zullen plaatsvinden. De zekere trends moeten, vanzelfsprekend, terugkomen in elk scenario. De onzekere trends gebruik je om de scenario’s verschillend vorm te geven. Twee onzekerheden worden het belangrijkst geacht: De eerste onzekerheid draait om de vraag in welke mate we technologie in de toekomst omarmen. Het is duidelijk dat technologie zich verder zal ontwikkelen, maar in welk tempo? En in hoeverre gaan we daar in mee? Wordt nieuwe technologie gretig gebruikt of gaan we er juist terughoudend mee om?

De tweede onzekerheid draait over het vertrouwen in instituties. Wereldwijd staan overheden en bedrijven onder druk door veranderende wensen van kritische burgers en mondige consumenten. Het onderling zelf organiseren van bijvoorbeeld verzekeringen of energieopwekking neemt toe. Als deze ontwikkelingen zich doorzetten ontstaat een do it yourself samenleving waarin burgers zoveel mogelijk zelf of met elkaar organiseren. Maar het is ook mogelijk dat het vertrouwen van de burger herwonnen wordt en grote organisaties een belangrijke rol blijven spelen in de maatschappij.

Deze twee onzekerheden worden in een assenstelsel tegen elkaar afgezet, waarbij de polen de extremen vormen. Zo krijg je een horizontale as met links een pool met laag maatschappelijk vertrouwen in instituties (een do it yourself maatschappij) en rechts een pool met hoog maatschappelijk vertrouwen in instituties (een do it for me maatschappij). De technologische onzekerheid vormt de verticale as, met onderaan een pool met lage acceptatie en ontwikkeling van nieuwe technologie (terughoudend) en bovenaan een pool met hoge acceptatie en ontwikkeling van nieuwe technologie (radicaal).

Assenstelsel

De twee onzekerheden ‘maatschappelijk vertrouwen’ en ‘acceptatie van technologie’ vormen twee assen waardoor vier scenario’s ontstaan.

De vier vlakken van dit assenstelsel vormen de context van de scenario’s. Zo ontstaat bijvoorbeeld linksboven in het assenstelsel een ver ontwikkelde technologische samenleving met laag vertrouwen in instituties (radicaal + do it yourself) en rechtsonder een samenleving die terughoudend is met het gebruik van technologie maar juist veel vertrouwen heeft in instituties (terughoudend + do it for me). De scenario’s worden vervolgens ingevuld door na te denken over de implicaties van de trends en onzekerheden: Wat als we onszelf ontwikkelen naar een samenleving waarin burgers zichzelf organiseren met behulp van de allernieuwste technologie? Wat heeft dat voor gevolgen? Wat betekent dat voor de journalistiek? Op deze wijze krijgen de scenario’s vorm.

Naast de vier scenario’s zijn ook tools ontwikkeld waarmee iedereen die dat wil zelf met de scenario’s aan de slag kan gaan. De toolkit vormt de basis voor een workshop waarin deelnemers worden geprikkeld om na te denken over de gevolgen van de verschillende scenario’s voor hun organisatie.