Internetgiganten nemen de markt over

Hoe ziet de journalistiek eruit in 2025? Om daar achter te komen ontwikkelde het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek vier toekomstscenario's. Hier lees je scenario 02. A Handful of Apples: Een wereld waarin een handjevol organisaties de markt domineert en technologische verandering versnelt (radicale verandering). De CEO’s van Ali Baba, Apple, Baidu, Facebook en Google zijn hierdoor machtiger dan menig staatshoofd. Kleine initiatieven hebben het moeilijk, de burger vindt het namelijk prima dat grote bedrijven alles voor ze regelen (do it for me). Technologie is overal, privacy is een zeldzaam fenomeen en Nederlandse journalistieke organisaties worden weggedrukt.

Methode

De scenario’s zijn gebaseerd op de input van 150 betrokkenen van binnen en buiten de sector. Lees meer over hoe de scenario’s tot stand zijn gekomen.

Methode

De technologische ontwikkeling voltrekt zich razendsnel. In 2025 zijn nieuwe technologieën overal in onze persoonlijke omgeving terug te vinden. De besturing ervan is intuïtief: je bedient apparaten met bewegingen of met je stem. Veel apparaten zijn in staat zichzelf aan te sturen. Je koelkast stelt zelf boodschappenlijstjes samen en geïmplanteerde chips vertellen je wanneer het tijd is om je medicijnen in te nemen. Apparaten worden steeds krachtiger, waardoor het makkelijker wordt geavanceerde virtual reality en 3D-producties te bekijken.

Betalen met je privacy

Maar niet alleen op technologisch vlak vinden grote veranderingen plaats. Ook de creatieve industrie ziet er heel anders uit dan in 2015. Deze markt wordt gedomineerd door een handjevol wereldspelers. De wereldwijde distributie van films, muziek en apps is voor meer dan 90 procent in handen van een aantal grote internetconcerns. Platformen als Facebook, Google en Twitter hebben hun posities verder verstevigd. De top van Facebook is machtiger dan menige regering. Naast deze Amerikaanse usual suspects hebben ook megaconcerns uit China, India en Rusland in 2025 een belangrijke positie binnen de markt verworven.

De internetgiganten bieden hoogwaardige content gratis aan. In ruil daarvoor geven consumenten op steeds grotere schaal privégegevens weg, vaak zonder zich hiervan bewust te zijn. Die gegevens worden vooral gebruikt voor de online advertentiemarkt, die explosief is gegroeid. Daarbij zoeken de megaconcerns continu de grens op: ze willen zoveel mogelijk persoonlijke informatie binnenhalen, zonder het vertrouwen van consumenten definitief te beschadigen. Een kleine groep activisten protesteert fel tegen de privacyschendingen, maar veel Nederlandse burgers vinden dat een oninteressant achterhoedegevecht.

Naast de internetreuzen bestaan er talloze kleine contentproducenten. Zij zijn voor hun distributie grotendeels afhankelijk van de grote internetplatformen, omdat niet op te boksen valt tegen het bereik van honderden miljoenen gebruikers. De megaconcerns exploiteren zo de door kleine producenten gemaakte games, films, series, apps en muziek. Dat gebeurt onder strikte voorwaarden, vergelijkbaar met hoe Apple de App Store en iTunes beheert. De kleine producenten proberen hun zelfgemaakte content weliswaar ook via alternatieve kanalen te exploiteren, maar dat levert relatief weinig op.

Niets te verbergen

Om mensen bewust te maken van de risico’s van social media verkoopt journalist Dimitri Tokmetzis mokken met kinderfoto’s die rechtenvrij online staan. Dat levert uiteenlopende reacties op.

Lees meer

De positie van de grote distributeurs van digitale content is verder verstevigd door de invoering van een vrijhandelsverdrag tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie. Dankzij dat verdrag zijn auteursrechten en patenten met tientallen jaren verlengd en is de internationale handhaving ervan verstevigd. Kleine ondernemers en producenten zijn hiervan de dupe omdat ze moeilijker kunnen voortbouwen op eerdere innovaties en nauwelijks gebruik kunnen maken van werk van anderen. Ze zijn afhankelijk van de vraag of grote partijen hun patenten willen licenseren, en zo ja, tegen welke prijs.

Een tweede consequentie van strengere regelgeving op het gebied van auteursrechten en patenten is dat alle content die wordt ontwikkeld op digitale platformen als Facebook, Instagram en Twitter ook intellectueel eigendom is van die bedrijven. Foto’s die je uploadt mogen dan bijvoorbeeld door Facebook worden verkocht of worden gebruikt in advertenties.

Nederlandse nieuwsorganisaties verdwijnen

Het wereldwijde journalistieke landschap verandert drastisch als gevolg van de technologische en maatschappelijke ontwikkelingen. Het nieuwsaanbod wordt verzorgd door enerzijds de belangrijke digitale platformen en anderzijds door grote, in nieuws gespecialiseerde partijen die mondiaal opereren. Wat die laatstgenoemde categorie betreft, gaat het om zowel marktpartijen als door de staat gesubsidieerde organisaties zoals Al Jazeera, China Central Television en Russia Today. Door de komst van perfecte vertaalalgoritmes kan content zonder moeite beschikbaar worden gemaakt in alle taalgebieden. Mede daardoor zien grote internetplatformen geen noodzaak voor een eigen journalistiek product of journalistieke dienst voor het kleine Nederland.

De meeste traditionele Nederlandse nieuwsorganisaties hebben zich niet staande weten te houden in deze nieuwe tijd. Ze worden uit de markt gedrukt door de grote internetplatformen die gratis content aanbieden, een veel groter distributienetwerk hebben en over veel meer technologische kennis en vaardigheden beschikken. Daardoor wordt er nauwelijks nog puur Nederlandse journalistiek bedreven.

Kranten en weekbladen bereiken vrijwel alleen nog zestigplussers. Zij vormen een omvangrijke groep, maar wel eentje die gestaag krimpt. Papieren kranten zijn er alleen op zaterdag, de rest van de week verschijnt de krant uitsluitend digitaal. In Europa is uit fusies een pan-Europese kwaliteitskrant ontstaan, met ook een Nederlandse editie. Deze krant heeft een kleine maar trouwe lezersschare.

Waakhonden worden zeldzaam

Er is geen heilige graal van de verdienmodellen gevonden. De overgebleven Nederlandse nieuwsorganisaties proberen op uiteenlopende wijze inkomsten binnen te halen; van giften tot abonnementen en van webshops tot evenementen. Dat vergt een flexibiliteit die bij de meeste traditionele uitgevers ontbrak, waardoor ze de omslag niet konden maken en failliet zijn gegaan.

Audio fragment

Journalistiek moet professie blijven

Marcel Gelauff, NOS

0:00

Een kleine groep burgers en belangenverenigingen maakt zich zorgen over de onafhankelijkheid van de journalistiek, de kwaliteit van berichtgeving en de pluriformiteit van het medialandschap. In hun ogen beschouwen de mediagiganten het Nederlandse publiek meer als een verzameling consumenten waaraan verdiend kan worden, dan als burgers die zij moeten informeren ten behoeve van een goed functionerende democratie. De waakhondfunctie van de journalistiek komt hierdoor ernstig in het gedrang.

Het aanbod van betrouwbare, onafhankelijke Nederlandse journalistiek is sterk verminderd. De Nederlandse nieuwsvoorziening is daarom vaak onderwerp van debat in de politiek. De overheid financiert één of twee publieke zenders om de pluriformiteit en het regionale en nationale nieuwsaanbod te versterken. Op deze publieke netten wordt alleen nieuws, achtergronden en overheidscommunicatie uitgezonden.

Nieuws wordt een interactieve belevenis

De snelle technologische ontwikkeling maakt het mogelijk om interactieve verhalen te maken waarbij de kijker gebeurtenissen meemaakt vanuit meerdere perspectieven. Producenten maken gebruik van audio en 3D-graphics in een virtual reality omgeving waardoor de consument een nieuwsgebeurtenis ervaart alsof hij er zelf bij is. De internationale mediaconcerns produceren veel van dit soort grote ‘belevingsproducties’.

VR-journalistiek

De Amerikaanse journalist Nonny de la Peña gebruikt virtual reality om journalistieke verhalen te vertellen. Zo maakte ze onder meer een verhaal over de oorlog in Syrië, waarbij kijkers een bomaanslag beleven alsof ze er zelf bij zijn.

Lees meer

Voor deze geavanceerde producties wordt gewerkt met omvangrijke en interdisciplinaire teams van journalisten, programmeurs en vormgevers. Door de hoge kosten en specialistische kennis die nodig is voor dergelijke producties zijn deze door kleine organisaties niet te realiseren.

Voor het simpele journalistieke werk zijn geen journalisten van vlees en bloed meer nodig. ‘Robotjournalistiek’ neemt een vlucht; eenvoudige taken, zoals het overnemen van persberichten, en het brengen van entertainment- en 112-nieuws worden volledig geautomatiseerd. Het beperkte aantal journalisten dat er in slaagt zich staande te houden in de digitale wereld kan zich richten op andere vormen van journalistiek. Deze journalisten genieten ook meteen grote bekendheid.

Robots: Kans of bedreiging?

Marcel van Lingen, ANP